Tytułowy Qasr AlQastal / Al Qastal – czyli inaczej zamek Al-Kastal – znajduje się pięć kilometrów na północny-zachód od Międzynarodowego Portu Lotniczego „Amman”; co akurat w tym przypadku wcale nie oznacza, że leży w stolicy Jordanii – lotnisko to położone jest prawie trzydzieści kilometrów od Ammanu. Trudno także owe stanowisko archeologiczne nazwać zamkiem i do z dwóch co najmniej powodów: po pierwsze był to bardziej pałac niż zamek, a po drugie pozostałości po budowlach są w tak fatalnym stanie, że bliższy jestem nazwania ich gruzowiskiem niż zabytkiem.

Oczywiście podczas moich podróży odwiedziłem wiele zabytków znajdujących się w gorszym stanie niż dzisiejszy tytułowy AlQastal, niemniej zwykle były one w jakimś stopniu choć odrobinę przygotowane do obsługi ruchu turystycznego – np. przez zabezpieczenie ich przed zniszczeniem. Tymczasem bohater tej opowieści leży sobie niczym wyrzucony pies pośrodku kilku całkiem współczesnych domów, nieogrodzony, niemonitorowany i w żaden niedozorowany. Po ruinach można chodzić do woli, stukać w nie, pukać, a także gdyby ktoś chciał – to przewracać je i staczać. Gdybyście tylko chcieli poczuć się jak Indiana Jones, to tutaj właśnie możecie wspinać się po murach za pomocą pejcza, przewracać kolumny czy pakować fragmenty architektury wprost do kieszeni.

Mało tego! Znalazłem nawet informację, że pobliscy mieszkańcy (podobno jakiś lokalny klan rodzinny) co jakiś czas przywłaszczają sobie co ciekawsze fragmenty budowli i dekorują nimi własne domy. Może nie byłoby w tym nic nadzwyczaj sensacyjnego, gdyby nie fakt, że obiekt ten jest… jednym z kilku jordańskich kandydatów na kolejny wpisy na Listę Dziedzictwa UNESCO. Chcecie mieć jakiś kawałem „UNESKA” we własnym domu? Nic prostszego – ruiny AlQastal służą pomocą!

Oczywiście piszę to nieco z przymrużeniem oka, bo czym innym jest wymontowanie fragmentu kolumn lub zdobień ze ścian zabytku, a czymś innym próba wywiezienia takiego łupu za granicę. Niemniej mam wrażenie, że w tym miejscu panuje specyficzna zasada: „czym chata bogata” – tylko brać i uciekać…

Qasr AlQastal został wybudowany w czasach panowania dynastii Umajjadów – pierwszej dynastii władców muzułmańskich – w latach 20-tych VIII wieku (czyli około 710-720 roku n.e.) Jako inicjatora budowy wskazuje się kalifa Abd al-Malika ibn Marwana, jednego z najbardziej znanych władców tej wczesnej dynastii. Wsławił się on między innymi tym, że zawarł pokój z Bizancjum, a dzięki uzyskanemu w ten sposób trybutowi sfinansował ekspansję islamu wzdłuż północnych wybrzeży Afryki.

Początkowo ze względu na podobieństwo lokalnie używanej nazwy do łacińskiego castellum uważano, że Qasr AlQastal jest oryginalnym obiektem z czasów rzymskich, być może nawet legionowym, wkrótce jednak na podstawie prac archeologicznych ustalono jednoznacznie islamski rodowód budowli. Jak się okazuje – z dużym prawdopodobieństwem – jest to wręcz w ogóle najstarsza budowla pałacowo-religijna dynastii Umajjadów. Dopiero po jej wzniesieniu kolejni władcy przystąpili do prac nad nieodległą zimową stolicą, którą opisywałem TUTAJ

Centralny Pałac nie jest duży, i nigdy nie był pomyślany jako popularne w późniejszych czasach obszerne rezydencje. Podstawowa powierzchnia którą zajmował wynosiła zaledwie 68 metrów kwadratowych, ale składały się na nią zarówno pomieszczenia reprezentacyjne z salą audiencyjną (na piętrze), jak i pomieszczenia prywatne – oraz malutki meczet władcy z osobnym minaretem. Założenie architektoniczne uzupełniały liczne podziemne cysterny przeznaczone do gromadzenia drogocennych zapasów wody na suche lata. Kilometr od ruin znajduje się nawet starożytna 400-metrowej długości tama wodna wspomagająca ten proces, niestety nie wiedziałem o jej istnieniu podczas odwiedzenia tej lokalizacji. Szkoda.

Pałac był bogato zdobiony (wypada tu wrócić myślami do fragmentu o okolicznych mieszkańcach dekorujących do dziś swoje posiadłości zabytkami zebranymi z tego miejsca) – głównie mozaikami kwiatowymi i formami geometrycznymi dopuszczanymi przez surowe zasady formującego się dopiero w tamtych latach islamu. W okolicach zabytku archeolodzy zidentyfikowali także starożytne drogi, łaźnie oraz obowiązkowe cmentarzyska i kolejne kamienne cysterny na wodę. Największa z nich ma wymiary 30 x 22 metry i ponad 6 metrów głębokości. 

Po upadku dynastii Umajjadów pałac wpadł w ręce ich następców, kalifów z dynastii Abbasydów. Gdy upadła i ich potęga, miejsce przejęli egipscy Mamelucy i Ajjubidzi – o tych ostatnich przyznam się, że nigdy do tej pory nawet nie słyszałem. Kolejni władcy przebudowywali pałac pod swoje potrzeby i gusty, aż w końcu uległ on całkowitemu porzuceniu. 

Ciekawostką jest, że minaret przylegający w przeszłości do pałacu uważa się obecnie za jeden z najstarszych minaretów na świecie; choćby z tego więc powodu miejsce zasługuje na opiekę i konserwację. Także cmentarzysko pamięta odległe czasy, kształtującego się dopiero islamu, o czym świadczą groby zorientowane nie w kierunku na Mekkę, ale zgodnie z wcześniejszą tradycją na Jerozolimę.

I to chyba na tyle. Jeżeli wasze oczekiwania nie wykraczają poza poszukiwanie typowo turystycznych atrakcji, to miejsce to możecie śmiało pominąć w swojej podróży po Jordanii. Jeżeli jednak będziecie chcieli się tu zatrzymać by zrobić kilka zdjęć, wystarczy Wam na to dosłownie 20 minut.

Oficjalna notatka UNESCO:

Jest to jedna z najstarszych i najbardziej kompletnych społeczności prowincjonalnych Umajjadów na Bliskim Wschodzie. Zachowała niemal wszystkie struktury, które stanowiły typową osadę Umajjadów: główny pałac mieszkalny, meczet, cmentarz, łaźnię, domy mieszkalne, znaczną tamę rolniczą, główny zbiornik i dziesiątki mniejszych cystern. Qastal zawsze był postrzegany jako mały rzymski fort, głównie ze względu na swój kształt przypominający fort i założenie, że jego arabska nazwa Qastal pochodzi od łacińskiego słowa „castellum”, czyli mały zamek. Badania powierzchniowe przeprowadzone przez niemieckiego uczonego Heinza Gaube oraz wykopaliska przeprowadzone przez francuski zespół pod przewodnictwem dr Patricii Carlier i Frederica Morina wykazały, że Qastal jest praktycznie kompletnym kompleksem Umajjadów, z pozostałościami prawdopodobnie najwcześniejszego znanego pałacu mieszkalnego Umajjadów i meczetu z minaretami […]

Źródło: https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1550/