W niedzielę obchodzić będziemy Wielkanoc – najstarsze święto chrześcijańskie – Zmartwychwstanie Pańskie. By móc zmartwychwstać Jezus musiał jednak najpierw umrzeć. Został ukrzyżowany na Golgocie, na wzgórzu znajdującym się w tamtych czasach pod murami Starej Jerozolimy. Jego ciało zdjęto z krzyża i złożono w grocie, wejście do której przykryto kamienną płytą. Jak głoszą podania na tym samym wzgórza został pochowany także  praojciec wszystkich ludzi – Adam. Stąd też inna nazwa Golgoty – Wzgórze Czaszki.

Golgotę tradycyjnie identyfikuje się ze wzgórzem, na którym w VI wieku wzniesiono kościół i nadano mu nazwę Bazyliki Grobu Pańskiego. Początkowo sama Golgota znajdowała się poza murami Jerozolimy, jednak została włączona w jego obręb na skutek rozbudowy miasta pomiędzy 41 a 43 rokiem naszej ery. Jej lokalizacja nie jest jednak pewna i na ten temat wciąż toczą się liczne spory i spekulacje – stara dzielnica Jerozolimy otoczona jest kilkoma niskimi wzgórzami pretendującymi do tego miana. Matka założyciela Konstantynopola, cesarza Konstantyna Wielkiego, święta Helena, postanowiła wybudować Bazylikę w miejscu, w którym podczas poszukiwań prowadzonych na jej polecenie odnaleziono niewielką pieczarę oraz szczątki trzech drewnianych krzyży.

Ta pierwsza Bazylika nie dotrwała do naszych czasów. Z opisów kronikarzy wynika, że była ogromnym kompleksem zajmującym trzykrotnie większy obszar niż dzisiejsza. Została zniszczona podczas zdobycia Jerozolimy przez Persów w 614 roku. Nie przetrwał także kolejny kościół, który stanął w tym miejscu  – tym razem został zniszczony w 1009 roku przez Kalifa Północnej Afryki, Al-Hakima. Po raz trzeci świątynia została wzniesiona po 1099 roku, po tym jak Jerozolima została wyzwolona z rąk muzułmanów w ramach pierwszej wyprawy krzyżowej.

Mimo wszystkich zawirowań historii także obecna Bazylika sprawia duże wrażenie. W jej wnętrzu mieści się zarówno Golgota, jak i jaskinia z Grobem Jezusa. Nic więc dziwnego, że miejsce to przyciąga tysiące pielgrzymów z całego świata. Pielgrzymów – co trzeba zauważyć – różnych wyznań, gdyż Bazylika stanowi wspólną własność różnych obrządków: prawosławia (greckiego), łacińskiego, ormiańskiego, koptyjskiego itd. Wszystkie te wyznania odprawiają swoje liturgie w tym miejscu w sposób uregulowany jeszcze za czasów panowania Imperium Osmańskiego – i pełnią funkcje nadzorcze naprzemiennie, dzieląc się wspólnie budowlą.

Prace archeologiczne wykazały, że przed narodzinami Chrystusa w miejscu Golgoty przez setki lat funkcjonował kamieniołom. Wydobywane w nim wapienie przetrwały pod Bazyliką po dziś dzień. Na początku II wieku po stłumieniu jednego z licznych powstań żydowskich Rzymianie kazali zasypać kamieniołomy, i w ten sposób dostęp do Grobu Jezusa został odcięty na wiele wieków. Na Wzgórzu Czaszki wzniesiono świątynię Wenery i postawiono posąg Jowisza. Podobno mury dzisiejszej Bazyliki zawierają wapienne bloki, które wykorzystano przy budowie tych dawnych świątyń – użycie surowca z demontowanych pobliskich obiektów było bardzo popularnym zjawiskiem w starożytności.

Wszystko wskazuje na to, że dzisiejsza Bazylika Grobu Świętego mieści w swoich obszernych wnętrzach zarówno legendarną Golgotę, miejsce kaźni, jak i położony w pieczarze jego grób. W wejściu do Bazyliki znajduje się kamienna płyta, która pierwotnie zasłaniała wejście do groty – jest ona oblegana przez pielgrzymów, którzy wierzą, że jej dotknięcie ma moc uzdrawiania.

Dla wydawców: zanurz łapkę w garnku pełnym miodu i poczęstuj swoich czytelników tym artykułem!

Głębiej wewnątrz Bazyliki znajduje się rotunda – tzw. Anastasis – coś jakby kościół w kościele, zbudowana bezpośrednio nad grobem Jezusa. Do ciasnego wnętrza wiodą drzwi, które przekroczyć mogą jednocześnie zaledwie dwie – trzy osoby. Ci, którym wystarczy szczęścia i cierpliwości by dostać się do środka, wchodzą do małego pomieszczenia o wymiarach zaledwie kilku metrów kwadratowych – 3.3 x 2.9 metra. To komora kaplicy która wraz ze znajdującym się tu małym kamiennym (wapiennym?) ołtarzem pamięta ponoć czasy samego Jezusa. 

W miniaturowej kaplicy znajduje się piętnaście lamp, które przypisane są poszczególnym wyznaniom: pięć dla Łacinników, pięć dla Greków, cztery dla Ormian i jedna dla Koptów. W dalszej części znajduje się pomieszczenie o wymiarach 1 x 2 metry stanowiące grób, do którego złożone zostało ciało Chrystusa. W jego podłodze znajduje się marmurowa płyta blokujące dostęp do grobu właściwego. Nie była ona podnoszona od XIX wieku – otwarto ją dopiero w 2016 roku, kiedy to rozpoczęły się – za zgodą wszystkich wyznań – prace rekonstrukcyjne.

Informacje o tym, co znaleziono po podniesieniu płyty grobowej, są dość szczątkowe. Przekazy pochodzące z XIV wieku – a więc mające siedemset lat – mówiły o tym, że pod płytą znajduje się nisza i kolejna płyta. Naukowcy i archeolodzy otrzymali zgodę na podniesienie obu płyt i przeprowadzenie prac archeologicznych na okres zaledwie kilkudziesięciu godzin. 28 października 2016 roku otwarto grób właściwy, który oceniono jako nienaruszony. Potwierdzono także, że wybudowano go w pierwotnej skale wapiennej, z której dwa tysiące lat temu wydobywano wapień w kamieniołomie.

Znajdująca się na terenie jerozolimskiego starego miasta Bazylika Grobu Pańskiego jest czynna i dostępna dla każdego, bez względu na wyznanie. Wstęp jest oczywiście bezpłatny. W opisach tego miejsca wiele uwagi poświęca się współpracy i koegzystencji różnych wyznań – i to jest prawda. To miejsce święte dla wielu, nie tylko dla członków Kościoła Rzymskokatolickiego. Ta koegzystencja ma jednak o wiele większy zasięg niż tylko wnętrze i najbliższe otoczenie Bazyliki. Zaledwie kilkaset metrów dalej znajdują się ruiny żydowskiej Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (wraz ze słynną Ścianą Płaczu) oraz Wzgórze Świątynne – dumnie górująca nad miastem Złota Kopuła na Skale – święte miejsce muzułmanów. Wzgórze Świątynne to miejsce, które tysiąc lat temu nosiło nazwę Morii oraz Syjonu. To na nim stała historyczna żydowska pierwsza, a potem druga świątynia.

To jednak nie koniec historii. Z tego miejsca – odległego o zaledwie kilkaset metrów od Bazyliki Grobu Pańskiego i groty w której złożono ciało Jezusa – wg świętych ksiąg Bóg miał zebrać ziemię, z której ulepił pierwszego człowieka…

Takie zagęszczenie świętych miejsc możliwe jest tylko w Jerozolimie – w mieście, którego historią można byłoby obdzielić całe narody.

Zdjęcia: Anna Sawińska

Oficjalna notatka UNESCO:

Jako święte miasto judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, Jerozolima zawsze miała wielkie znaczenie symboliczne. Wśród 220 zabytków wyróżnia się Kopuła na Skale: zbudowana w VII wieku, ozdobiona pięknymi motywami geometrycznymi i kwiatowymi. Jest uznawany przez wszystkie trzy religie za miejsce ofiary Abrahama. Ściana Płaczu wyznacza dzielnice różnych wspólnot religijnych, podczas gdy rotunda Zmartwychwstania w Bazylice Grobu Pańskiego mieści grób Chrystusa.

Źródło: https://whc.unesco.org/en/list/148