Oryginalny most nad rwącą Nerewą został wybudowany w 1565 roku podczas panowania na Bałkanach turków osmańskich. Niezwykle jak na tamte czasy nowoczesna, kamienna konstrukcja zastąpiła istniejący w tym miejscu jeszcze od czasów średniowiecza wiszący most drewniany. Ja pisał w swoich pamiętnikach turecki geograf  Kâtip Çelebi „wisiał on na łańcuchach i był tak straszny, że ludzie bali się przechodzić po nim na drugą stronę„

Budowa nowego, kamiennego mostu rozpoczęła się w 1557 roku i trwała dziewięć lat. Powstał most jak na swoje czasy tak niezwykły, że jego budowniczy – Mimara Hayruddina – na dzień zdjęcia drewnianych podpór zabezpieczających konstrukcję, przygotował swój własny pogrzeb: zgodnie z ówczesną tradycją główny budowniczy odpowiadał głową za sukces konstrukcji. Podczas decydującej próby most okazał się stabilny, a Mimara Hayruddinan zyskał nie tylko sławę, ale i życie.

W chwili zakończenia budowy w 1565 roku, most w Mostarze był największą tego typu łukową budowlą na świecie. Osmański podróżnik Derviş Mehmed Zillî tak napisał o nim w swojej relacji:

„Jest jak tęczowy łuk wznoszący się w niebo, rozciągający się od jednego klifu do drugiego… Ja, biedny i nieszczęśliwy niewolnik Allaha, przeszedłem przez 16 krajów, ale Nigdy nie widziałem tak wysokiego mostu. Jest rzucany ze skały na skałę tak wysoko jak niebo.”

Stary Most, który był wizytówką miasta oraz symbolem wspólnej egzystencji dwóch wyzwań – chrześcijaństwa i islamu – przetrwał przez 427 lat (ponad cztery wieki!). Podczas wojny domowej, która wybuchła po rozpadzie Jugosławii, został wysadzony w powietrze przez chorwacką armię 9 listopada 1993 roku. Jego zniszczenie w kategoriach dewastacji i barbarzyństwa wojennego społeczność międzynarodowa do dziś ocenia na równi z wysadzeniem przez Talibów w 2001 roku posągów Buddy w Afganistanie…

Dla Rekinów: kliknij w obrazek, aby poznać zasady współpracy ze mną.

Most został wysadzony w powietrze podczas 24-godzinnego zawieszenia broni, które prawdopodobnie zostało wykorzystane przez chorwackie bojówki paramilitarne do jego zaminowania. Trafiło w niego ponad 60 pocisków artyleryjskich, ale jego kamienna konstrukcja przetrwała tę nawałnicę. Ostateczny cios zadała mu – jak twierdził dowódca chorwacki, skazany później za popełnione zbrodnie wojenne Slobodan Praliak – mina podłożona pod jego środkową, dolną część. Chorwacka armia argumentowała, że wysadzenie mostu miało podstawy militarne gdyż zablokowano w ten sposób możliwość przeprawy na drugi brzeg rzeki wojskom bośniackim. Jednak większość historyków odrzuca tę argumentację – kamienny most o szerokości zaledwie 4 czterech metrów i niedużej nośności nie nadawał się do przerzutu znaczącej liczby wojsk czy pojazdów. Zapis ostrzału oraz sam moment wysadzenia mostu znajdziecie na dołączonym filmie…

W 1995 roku, po zakończeniu wojny domowej i utworzeniu niepodległej Bośni i Hercegowiny, przy wsparciu UNESCO oraz funduszy Banku Światowego przystąpiono do rekonstrukcji mostu. Jako że skala zniszczeń była bardzo duża, niezbędna okazała się budowa mostu niemal od podstaw. Konstrukcję postanowiono odbudować za pomocą tych samych materiałów – oraz tej samej techniki – jaką zastosowano przy stawianiu oryginalnego mostu z 1565 roku. Z dna rzeki nurkowie armii węgierskiej wydobyli szczątki wysadzonych kamiennych bloków, które tworzyły niegdyś jego strukturę nośnią.

Niestety okazało się, iż większość elementów nie nadaje się już do powtórnego wykorzystania. Za odbudowę zgodną ze średniowieczną sztuką budowlaną odpowiadały sprowadzone na plac budowy przedsiębiorstwa z Turcji. Większość materiału, z którego zbudowano dzisiejszy most, jest nowa – pragnąc uzyskać maksymalnie oryginalny efekt wykorzystano jednak kamień pozyskany z okolicznych kamieniołomów. Most oddano ponownie do użytku 23 lipca 2004 roku, a koszt odbudowy szacuje się na 15 milionów dolarów. Fragmenty starych bloków wciąż można znaleźć w okolicy.

Jak to możliwe, że całkowicie nowa konstrukcja znalazła się na liście dziedzictwa UNESCO? Regulamin i zasady obiektów przyjmowanych na tę listę mówią wyraźnie: znaleźć się na niej mogą jedynie oryginalne budowle i ich zespoły. Dopuszczono jednak pewien wyjątek: w szczególnych okolicznościach na listę mogą zostać dodane – ale zdarza się to bardzo rzadko – obiekty, które zostały zniszczone, a następnie odbudowane zgodnie z oryginalnymi projektami i sztuką budowlaną. Jest ich bardzo niewiele, zaledwie kilka wśród nieco ponad tysiąca obiektów UNESCO. I takiego właśnie zaszczytu dostąpił zbudowany od nowa „Stary Most” w Mostarze. Co ciekawe innym obiektem tego typu, także przyjętym na listę UNESCO na wspomnianych szczególnych warunkach jest… warszawska starówka zniszczona podczas Powstania Warszawskiego i odbudowana  od podstaw po zakończeniu II wojny światowej.

Obecnie Stary Most stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych nie tylko Bośni i Hercegowiny, ale i całych Bałkanów. Każdego dnia odwiedzany jest przez setki turystów, którzy korzystając z jego bajecznej wręcz lokalizacji robią tutaj tysiące zdjęć i filmów. Pod tym względem wydane na budowę 15 milionów dolarów dawno już się zwróciło.

Dla wydawców: zanurz łapkę w garnku pełnym miodu i poczęstuj swoich czytelników tym artykułem!

Dodatkową atrakcją są odbywające się każdego roku zawody w skokach z mostu do płynącej 24 metry niżej Neretwy. Pod koniec lipca kilkudziesięciu śmiałków staje do konkursu, w którym oceniany jest przez wielotysięczny tłum kibiców styl lotu oraz „wejście do wody”. Niestety na fali popularności tych zawodów tutejsza mostarska młodzież zastawia w miesiącach letnich pułapkę na turystów – rozebrani do slipek mężczyźni wchodzą na most i udają przygotowania do skoku: rozgrzewają się, rozciągają, stają na krawędzi mostu. Równocześnie zbierają wśród zgromadzonych tłumów pieniądze na swój skok. Zwykle żądają od wszystkich zatrzymujących na moście po 2 euro… po czym, gdy napełnią już monetami swój woreczek… znikają w tłumie.

Lokalna legenda mówi, że kiedyś, gdy będą zadowoleni z zebranej wśród turystów kwoty – skoczą.

Zdjęcia: Andrzej Sawiński

Dla czytelników: spodobała Ci się ta opowieść? Zrewanżuj się i postaw mi wirtualną kawę – ten sympatyczny gest zmotywuje mnie do pracy nad kolejnymi materiałami.

Oficjalna notatka UNESCO:

Historyczne miasto Mostar, rozciągające się nad głęboką doliną rzeki Neretwy, rozwinęło się w XV i XVI wieku jako osmańskie miasto graniczne oraz w okresie austro-węgierskim . Mostar od dawna znany jest ze swoich starych tureckich domów i Starego Mostu, od którego pochodzi jego nazwa. Jednak w czasie konfliktu lat 90. zniszczeniu uległa większość zabytkowego miasta wraz z mostem. Niedawno odbudowano Stary Most, a wiele budowli zostało odrestaurowanych lub przebudowanych przy udziale międzynarodowego komitetu naukowego powołanego przez UNESCO. Obszar Starego Mostu, z jego przedosmańską, wschodnią otomańską, śródziemnomorską i zachodnioeuropejską architekturą, jest wybitnym przykładem wielokulturowej osady miejskiej.

Źródło: https://whc.unesco.org/en/list/946/